انسان از بدو پیدایش به اشکال‌ گوناگون به گسترش ارتباط خود با همنوعانش اندیشیده است و حاصل چالش وی با محیط و انسان‌های پیرامونش، از تحول ارتباط رو در رو  به ارتباط از راه دور و از ارتباط محدود به ارتباط جمعی منجر گشته است. آثار به جای مانده از دوران پارینه‌سنگی، در غارها و بر صخره‌ها، زبان‌ها و خطوط نخستین، بازگو کنندة تمایل انسان به یافتن حلقه‌های اتصال میان خویش و جهان پیرامون بوده‌است. پیدایش چاپ و مطبوعات تلاش دیرینة بشر برای ارتباط با دیگر انسان‌ها در وسعت دلخواه‌تر را نشان داد و تولد سینما، رادیو و تلویزیون ارتباطات دیداری و شنیداری انسان را  وسعت بخشید. همچنین پیدایش رسانه‌های جمعی به پیدایش تئوری‌ها و مناسباتی جدید در ارتباط انسان با انسان منجر شد.

نویسنده: حجت‌الاسلام و المسلمين مهدي طائب

چکیده
با مراجعه به کتاب آسمانی اسلام، قرآن، مشاهده می‌شود که پیشینة عملیات روانی به پیش از هبوط انسان به زمین باز می‌گردد. در واقع، شیطان، آنچنان که خود قسم یاد کرده است، از ابتدای خلقت آدم در صدد گمراه ساختن وی برمی‌‌آید. بدین‌سان، عملیات روانی در ساحتی فرازمانی و با سرپیچی ابلیس از دستور خداوند آغاز می‌شود و در سیر تدریجی تاریخی به ویژه در اعصار انبیاء عظام و ائمه معصومین (ع) ادامه می‌یابد. مجموعه مقالات "سیری در عملیات روانی در اسلام"، با تدقیق و تدبر در آیات کتاب الهی در صدد است سیر پیدایش و فرآیند عملیات روانی را از افق آیات قرآن، روایات، احادیث و سایر منابع تحقیق اسلامی مورد مطالعه قرار دهد. رهیافت تاریخی تحقیق در مقوله عملیات روانی، توجه به ابعاد روانی را در گسترة تمام شئون فردی و اجتماعی انسان از منظر دینی برجسته می‌سازد.
واژگان کلیدی: پیامبر(ص)، مکه، مدینه، یهود، عملیات روانی.

نویسنده: جواد جمالی

چکیده
در روند جابه‌جایی قدرت در قرن بیست‌ویکم، رسانه‌ها را می‌توان سرچشمه جدید قدرت دانست. در این میان، اینترنت و فضای سایبری به سبب سرعت، دقت، قابلیت حجم عظیم انتقال پیام و گستردگی وسیع مخاطبان، جزء ابزار ارتباطی پرجاذبه و تعیین‌کننده در عملیات روانی استراتژیک به شمار می‌رود. این پژوهش با رویکرد رسانه‌ای- عملیات روانی به ویکی‌لیکس که به مثابة حلقه واسط مجریان و مخاطبان عملیات روانی عمل می‌کند، آن پدیده را معمایی چندلایه و با اهداف و مداخلات سیاسی- امنیتی پنهان می‌پندارد که در صدد است از طریق جریان‌سازی اطلاعاتی و هجمه به اذهان و ادراکات تصمیم‌گیرندگان سیاسی آنها را با اهداف بین‌المللی خود هم‌سو کرده یا با تأثیر بر افکار و قلوب مخاطبان عام اقدام به تولید "قدرت مجازی" و بازسازی قدرت رو به افول خود در فضای سایبری کند. این مبحث ضمن پدیدارشناسی ویکی‌لیکس و بررسی نحوه خلق پدیده "سایکو- سایبر" به، کارویژه‌های جدید عملیات روانی در فضای سایبری توجهی ویژه‌ دارد.
واژگان کلیدی: ویکی‌لیکس، عملیات روانی، قدرت مجازی، پدیده سایکو- سایبر.

نویسنده: دکتر احمد باصري

چکیده
منظور از عمليات رواني مجموعه‌اي از اقدامات تبليغي و رواني يك كشور يا گروه به عنوان عامل كارگزار در جهت تحت تأثير قرار دادن اذهان، افكار، عقايد و خواست‌هاي كشورها يا جوامع هدف با تکیه بر زمينه‌ها و ابزارهاي سياسي، اقتصادي و نظامي به منظور ايجاد تغيير مطلوب و مطابق مقاصد كشور کارگزار است. اين مقاله براي تبيين نقش رسانه‌ها در عمليات رواني ابتدا به بررسي نظريه‌هاي مرتبط با اثربخشي رسانه‌ها شامل نظريه گلوله جادويي، تأثیرات محدود رسانه‌ها، کاشت، جبرگرایی رسانه‌ای مک‌لوهان، مارپیچ سکوت نومان و نظريه مگ‌گوایر پرداخته و سپس تاكتيك‌هاي نبرد رسانه‌اي از ديدگاه تافلر را بررسی و ارزيابي می‌کند. در پایان نیز به صورت موردی اخبار شبکه فارسی بی.بی.سی در خصوص انتخابات دهم رياست جمهوري و نحوة به‌کارگیری فنون رسانه‌اي براي دستکاري افکار عمومي در این رسانه مورد بررسی قرار گرفته است. نتايج اين بررسي نشان مي‌دهد مهم‌ترین ویژگی‌های رسانة اثربخش (به ویژه تلویزیون) كه به وفور توسط شبكه خبري بی.بی.سی مورد استفاده قرار مي‌گيرد شامل انجام مطلوب کارکردهای رسانه‌ای، رعایت اصول و قواعد انتشار اخبار (مهندسی خبر)، عرضه غیرمستقیم آموزش و تبلیغ، بهره‌گیری از گویندگان و گزارشگران جذاب، مقبول و مسلط، اجتناب از یک سویه شدن اخبار و گزارش‌های خبری، افزایش برنامه‌های انتقادی، رعایت اصول و روش‌های تبلیغاتی، توجه به نیاز و منش مخاطبان و بهره‌گیری از افراد خلاق در تهیه و تدوین برنامه‌ها مي‌باشد. اين شبکه توانسته تا حد زيادي از اين فنون براي اثربخشي اخبار و محتواي رسانه‌اي خود استفاده ‌كند.
واژگان کلیدی: عمليات رواني، رسانه، افکار عمومي، تبلیغات، برجسته‌سازی.

نویسنده: عباس محمدی

چکیده
فناوری‌های نوین ارتباطی به نحو بی‌سابقه‌ای بر ماهیت روابط انسانی در حوزه سیاست و فرهنگ تأثیر گذاشته‌اند. هرچند اینترنت در ابتدا خاستگاه صرفاً نظامی داشت و برای حفظ داده‌های اطلاعاتی تمرکز مکانی را از صحنه جغرافیا به حضور در لامکان مجازی انتقال داد، اما به‌تدریج و به ترتیب کارکرد امنیتی، اجتماعی و فرهنگی آن بر وجه نظامی آن غلبه یافت. با ورود اینترنت به عرصه حیات سیاسی، دولت‌ها با پدیده‌‌ای مواجه شدند که به تناوب آنها را با تهدیدات و فرصت‌های پیش روی خود به چالش می‌کشید. در این حال، وبلاگ در بین جلوه‌های مختلف اینترنت حضوری ویژه یافت. سرعت پیشرفت این پدیده، شگفت‌انگیز است. استقبال از آن در ایران به‌ویژه در بین قشر جوان حیرت‌انگیز بود به نحوی که در طی سال‌های اولیه حضور وبلاگ در شبکه اینترنت، ایران مقام چهارم جهانی را در تعداد وبلاگ‌های ثبت شده به‌دست آورد. این مقاله در نظر دارد ابتدا با مطالعه سیر پیدایش اینترنت، به تأثیرات سیاسی – اجتماعی آن بپردازد و در پایان فرصت‌ها و تهدیدات پیش روی جمهوری اسلامی ایران را در قبال پدیدة وبلاگ بررسی کند.
واژگان کلیدی: اینترنت، وبلاگ، تأثیرات سیاسی- اجتماعی، تهدیدات، فرصت‌ها، جمهوری اسلامی ایران.

نویسنده: ابراهیم بختیاری

چکیده
در دوره معاصر، ارتباطات و رسانه فعاليت‌هاي مختلف اجتماعي، سياسي، فرهنگي و اقتصادي را پوشش مي‌دهد. در اين ميان با پيچيده‌تر شدن و گسترش جوامع اهميت ارتباطات و رسانه در بُعد سياسي نيز روزافزون مي‌گردد تا حدي که بايد گفت در شرايط فعلي ارتباطات و رسانه مايه اصلي زندگي سياسي است و بدون بهره‌گيري از وسايل ارتباطي و رسانه‌هاي گروهي نظام‌هاي سياسي قادر به نظم بخشيدن در جامعه و شريک ساختن مردم در زندگي سياسي نيستند. همچنين اعضاي جامعه براي ايفاي نقش فعال، شرکت در انتخابات و ارتباط متقابل با سياستمداران به رسانه‌هاي جمعي نيازمندند. در ارتباط سياسي آنچه اهميت دارد تأثير بر رفتار است، ارتباط‌گر سياسي که در اين نوع ارتباط به‌طور عمده سياستمدار است سعي مي‌کند با بهره‌گيري از ابزار مختلف ارتباطي و کاربرد قوانين و تکنيک‌هاي لازم بر مخاطب تأثير گذارد و وي را همواره با برنامه‌ها و ايده‌هاي خود هماهنگ ساخته و با کسب نفوذ و جلب افکار و آرا عمومي ‌مردم، موقعيت خود را تحکيم بخشيده و به گسترش دايره قدرت خود بپردازد. این مقاله با مطالعة نسبت بین رسانه و مقولة ارتباط سیاسی به دنبال مشخص کردن جایگاه رسانه و کارکردهای آن در حوزه مباحث ارتباطات سیاسی است. مقاله بر نقش پراهمیت اینترنت در بین رسانه‌ای نوین تأکید می‌ورزد.
واژگان کلیدی: ارتباطات سیاسی، افکار عمومی، رسانه، اینترنت.

نویسنده: حسن انوری

چکیده
هر چند موضوع امپریالیسم با توجه به پیشینة بلندمدت آن در تاریخ از ابعاد گوناگون مورد مطالعه قرار گرفته است، اما بعد رسانه‌ای امپریالیسم دستاورد ورود فناوری رسانه به عرصه حیات زندگی اجتماعی است. رسانه‌ها از همان نخستین مراحل پیدایش خود توجه ویژه سیاست‌مداران را به ‌خود جلب کردند. در طی دو جنگ جهانی، رسانه در سطح ابزار نظامی‌که افکار و روحیه نیروها و مردم دشمن را آماج حملات خود قرار می‌داد، مورد بهره‌برداری قرار گرفت. از آن پس مأموریت جدید این ابزار، سلطه خبری بر مؤسسات رسانه‌ای و خلق و ایجاد اخبار و هدایت آن مطابق منافع کشورها و سیستم سرمایه‌داری جهانی بود. بر این اساس مطالعات چندی در باره سلطه رسانه‌ای و امپریالیسم خبری در محافل علمی صورت گرفته است. با ظهور فناوری‌های نوین ارتباطی به نظر می‌رسید جریان یک‌سویه انتشار خبر از سوی نظام سلطه با توقف یا دست‌کم چالش مهم مواجه شود. با وجود این به نظر می‌رسد هرچند رسانه‌های نوین همچون اینترنت و ماهواره فرصت‌های مناسبی را در اختیار بازیگران مختلف قرار داده است، لیکن هنوز جریان سلطه خبری و رسانه‌ای همچون گذشته بازیگر اصلی این عرصه است. این مقاله ضمن تلاش برای شناسایی دقیق‌تر این وضعیت و مطالعه نظریه‌های تبیین‌کنندة آن، تأسیس شبکه‌های خبری و توجه به رسانه‌های نوین را به منزله الگویی راهبردی برای شکست نظام سلطه تلقی می‌کند.
واژگان کلیدی: سلطه خبری، نظام رسانه‌ای، امپریالیسم خبری، رسانه‌های نوین.

نویسنده: مهسا ماه‌پیشانیان

چکیده
امروزه با کوچک و پیچیده‌تر شدن جهان به واسطه رشد روزافزون وسایل ارتباط جمعی رسانه‌ها به مثابه ابزاری اساسی برای اِعمال سیاست‌های قدرت‌های زورمدار به کار می‌روند و رقابتی جهانی در عرصه نبرد رسانه‌ای شکل گرفته است. همچنین رسانه‌ها امروزه دروازه‌ای به شمار می‌روند که از طریق آن فرهنگ به افراد منتقل می‌شود. توانایی تأثيرگذاری رسانه‌ها بر فرهنگ مخاطبان سبب شده است که قدرت‌های بزرگ از ابزارهای مختلف رسانه‌ای برای ربودن قلوب و اذهان و تغییر رفتار مردم کشور هدف به شیوه‌ای نرم بهره‌برداری کنند. در این نوشتار تلاش شده است تا با عرضة تعریفی از فرهنگ بر اساس تئوری‌های مختلف، نقش رسانه‌ها در جنگ نرم بررسی شود. مقاله بر اساس این رویکرد، کارکرد سلاح‌های رسانه‌ای امریکا در جنگ نرم علیه جمهوری اسلامی ایران را مطالعه می‌کند. تحلیل و بررسی شبکه‌های فارسی‌وان، هالیوود و رادیو فردا مطالعه موردی مقالة حاضر است.
واژگان کلیدی: فرهنگ‌سازی رسانه‌ای، امپریالیسم فرهنگی، فارسی وان، هالیوود، بی.بی.سی و رادیو فردا.

نویسنده: ژان‌لوبلان ویکس ... [و دیگران]
مترجم: طاهر روشندل‌اربطانی
ناشر: تهران- دفتر پژوهش‌های فرهنگی؛ صدا و سیمای جمهوری اسلامی ايران، اداره کل پژوهش‌های رادیو، دفتر پژوهش‌های رادیو
سال انتشار: 1388
تعداد صفحات: 539 صفحه
معرفی: دکتر حسین زارعی.

نویسندگان: دکتر محمدرضا نجفی، دکتر احمد باصری، سیدمحسن آقابراری

چکیده
در انتخابات دوره دهم ریاست جمهوری در ایران برای اولین‌بار مناظره کاندیداها صورت پذیرفت که سبب ایجاد فضای تصمیم‌گیری جدیدی برای مردم در راستای انتخابات شد. همچنین باعث ایجاد یک فرهنگ سیاسی و مشارکت و حضور مردم در انتخابات گردید. این مقاله با بهره‌گیری از تحقیقات میدانی و از نظر نوع در چارچوب پژوهش توصیفی از نوع پیمایشی، نگارش یافت. جامعة مورد مطالعه در این تحقیق را ساکنین منطقه 4 تشکیل داده است. تهران که در موقعیت‌های اجتماعی مختلف (دانش‌آموزان، نظامی، آزاد، خانه‌دار، دانشجو، کارمند، بیکار و متفرقه)، هستند و برای حجم نمونه انتخابی متناسب با حجم جامعه آماری در منطقه مورد مطالعه در مجموع تعداد 249 نفر به صورت تصادفی انتخاب شدند. ابزارهای لازم برای جمع‌آوری اطلاعات در این مطالعه عبارت بود از پرسشنامه محقق ساخته، با تعداد 19 سؤال و با ضریب آلفای کرونباخ 83 که برای اجرای نهایی آماده شد. نتایج تحقیق نشان می‌دهد بر اساس ارزیابی پاسخ‌دهندگان، در مجموع تعداد هفت متغیر از متغیرهای هشت‌گانه تحقیق به طور معنادار، بالاتر از میانگین و یک متغیر (نکات منفی مناظره‌ها)، به طور معنادار پایین‌تر از میانگین ارزیابی شده است. همچنین نتایج آزمون t وابسته نشان داد که تفاوت‌های مشاهده شده نسبت به میانگین فرضی (عدد3)، در سطح اطمینان 99 درصد معنادار است.
واژگان کلیدی: فرهنگ، سیاسی، مناظره، انتخابات.